Vi chất dinh dưỡng là những
chất mà cơ thể chỉ cần một lượng rất nhỏ nhưng có vai trò rất quan
trọng, khi thiếu sẽ dẫn đến những ảnh hưởng nghiêm trọng cho cơ thể,
đặc biệt là trẻ nhỏ. Vi chất dinh dưỡng gồm nhóm vitamin (A, B, C, D,
E...) và nhóm các nguyên tố khoáng (canxi, photpho, sắt, kẽm,
iod, selen, đồng...). Những chất này có nhiều trong các thức
ăn nguồn gốc động vật, thực vật rất phong phú và đa dạng của
Việt Nam.
Tuy nhiên, rất nhiều bà mẹ do
chưa hiểu biết đúng về vai trò cũng như là nhu cầu của vi chất dinh
dưỡng nên đã cho trẻ uống bổ không đúng, nếu thừa cũng có nhiều ảnh
hưởng đến sức khỏe.
Vitamin, chất khoáng có nhiều
vai trò sinh học, tham gia các quá trình chuyển hóa trong cơ thê.̉ Chất
khoáng là thành phần quan trọng cấu tạo nên cơ thể, canxi, photpho là
thành phần chính của xương và răng. Chất khoáng có nhiều tác dụng trong
các chức phận sinh lý và chuyển hóa của cơ thể, duy trì áp lực
thẩm thấu. Ăn thiếu chất khoáng sẽ sinh ra nhiều bệnh. Các biểu hiện
thiếu một số vi chất và cách bổ sung như sau:
1.
Thiếu máu dinh dưỡng do thiếu sắt: sắt là thành phần của huyết sắc
tố, tham gia quá̉ trình vận chuyển oxy và giữ vai trò quan trọng trong
hô hấp tế bào. Thiếu sắt gây thiếu máu. Khi bị thiếu máu, trẻ
thường có biểu hiện da xanh, niêm mạc môi, lưỡi, mắt nhợt nhạt. Trẻ
kém hoạt bát, học kém, thiếu tập trung hay buồn ngủ. Khi bị thiếu
máu nặng, trẻ hay bị viêm nhiễm đường hô hấp và các bệnh nhiễm
khuẩn. Sắt được cung cấp cho cơ thể từ hai nguồn thức ăn: thức ăn
động vật (thịt bò, lòng đỏ trứng gà, tim, gan, bầu dục, cá...) và
thức ăn thực vật (đậu, đỗ, rau lá xanh, mộc nhĩ, nấm hương...). Để
tăng hấp thu sắt, nên ăn hoa quả chín để cung cấp nhiều vitamin C.
2.
Còi xương do thiếu canxi và vitamin D: Trong cơ thể canxi có vị trí đặc
biệt, 98% canxi nằm ở xương và răng, vì vậy canxi rất cần thiết đối
với trẻ em có bộ xương đang phát triển. Bệnh còi xương ở trẻ em chủ
yếu là do thiếu vitamin D. Khi thiếu vitamin D sẽ làm giảm hấp thu
canxi ở ruột, cơ thể sẽ huy động canxi ở xương vào máu gây rối loạn
quá trình khoáng hóa xương. Biểu hiện sớm của còi xương là trẻ hay
quấy khóc, nôn trớ, ngủ không yên giấc, hay ra mồ hôi trộm, rụng tóc,
thóp rộng chậm liền, bờ thóp mềm, đầu to, răng mọc chậm, lồng ngực
dô, chậm biết ngồi, biết đi, biến dạng xương (chân vòng kiềng, chữ
bát). Các biến dạng của xương làm giảm chiều cao của trẻ.Các thực
phẩm có nhiều canxi: tôm, tép, cua, cá, sữa, phomai, rau dền, rau mồng
tơi... Vitamin D có nhiều trong dầu gan cá, cá biển, gan, trứng gà...
3.
Bướu cổ do thiếu iốt: iốt là vi chất dinh dưỡng rất cần thiết cho
sự phát triển của cơ thể, cần cho tổng hợp hormon tuyến giáp, duy
trì thân nhiệt, phát triển xương, quá trình biệt hóa và phát triển
của não và hệ thần kinh trong thời kỳ bào thai. Khi cơ thể bị thiếu
iốt, tuyến giáp làm việc nhiều hơn để tổng hợp thêm nội tiết tố
giáp trạng nên tuyến giáp to lên, gây ra bướu cổ. Trẻ bị thiếu iốt
chậm phát triển trí tuệ, chậm lớn, nói ngọng, nghễnh ngãng, học
kém, thiếu nặng trẻ có thể bị đần độn. Nhu cầu iốt ở trẻ em
khoảng 90 - 120mcg/ngày. Các thực phẩm có nhiều iốt là các loại cá
biển, rong biển, rau cải xoong, tảo...
4.
Suy dinh dưỡng, thấp còi do thiếu kẽm: kẽm có vai trò quan trọng
trong quá trình tăng trưởng, miễn dịch, giúp cơ thể chuyển hóa năng
lượng, hình thành các tổ chức. Thiếu kẽm làm trẻ chậm lớn, biếng ăn,
giảm sức đề kháng hay mắc bệnh nhiễm khuẩn, suy dinh dưỡng và chậm
phát triển chiều cao. Nhu cầu kẽm của trẻ nhỏ 5 - 6mg/ngày. Thực
phẩm có nhiều kẽm gồm: lòng đỏ trứng gà, so, trai, hến, lươn, ốc, củ
cải, đậu tương (đậu nành)...
5.
Thiếu vitamin A và bệnh khô mắt: vitamin A có vai trò quan trọng
đặc biệt đối với trẻ nhỏ, giúp trẻ lớn và phát triển bình thường,
tăng cường khả năng miễn dịch, bảo vệ các biểu mô giác mạc, da, niêm
mạc. Khi thiếu, trẻ chậm lớn, còi cọc, hay bị mắc các bệnh nhiễm
khuẩn như tiêu chảy, viêm đường hô hấp, thiếu nặng sẽ bị khô loét giác
mạc, dẫn đến mù lòa. Nhu cầu vitamin A ở trẻ em 400 - 500mcg/ngày.
Các thực phẩm có nhiều vitamin A như: thịt, gan, trứng gà, sữa,
lươn... Rau xanh, quả có màu vàng, đỏ (gấc, cà rốt, bí đỏ, xoài, đu
đủ) có nhiều beta caroten (tiền vitamin A). Ngoài bổ sung các thực phẩm
giàu Viatamin A các bà mẹ nên đưa con trong độ tuổi từ 6 – 36 tháng uống bổ sung Vitamin A liều
cao tại các Trạm Y tế xã/phường khi có chiến dịch.
Vi chất dinh dưỡng là những chất rất cần
thiết cho sự sống còn của cơ thể, nhưng nhu cầu thì cần một lượng
rất nhỏ, có thể tính chỉ bằng mcg đến mg, song khi thiếu lại gây nên
nhưng hậu quả nghiêm trọng. Vì vậy, việc phòng chống thiếu vi chất
dinh dưỡng là việc rất cần thiết cho mọi người, nhất là trẻ em./